Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Εύξεινος Πόντος

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Φάσις

Συγγραφή : Μπενάρδου Αγιάτις (21/1/2008)

Για παραπομπή: Μπενάρδου Αγιάτις, «Φάσις», 2008,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Εύξεινος Πόντος
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10739>
Φάσις (21/1/2009 v.1) Phasis (6/9/2011 v.1) 
 

1. Ίδρυση – Θέση

Η Φάσις, σημερινό Πότι, υπήρξε αποικία της Μιλήτου στις εκβολές του ποταμού Φάσιδος (σύγχρονο Rioni) στη σημερινή δυτική Γεωργία. Πιθανότατα ιδρύθηκε κατά τον 7ο ή 6ο αι. π.Χ., ενώ, σύμφωνα με τις πηγές, υπήρξε σημαντικός εμπορικός σταθμός και διαμετακομιστικό κέντρο εμπορικών προϊόντων προς την ενδοχώρα. Η Φάσις δεν έχει εντοπιστεί αρχαιολογικά, και οι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι αυτό ίσως οφείλεται στην αλλαγή της γεωμορφολογίας του εδάφους ή στη λανθασμένη επικρατούσα εντύπωση ότι η πόλη διατηρούσε τα χαρακτηριστικά των ελληνικών αποικιών. Τα τελευταία χρόνια, η συνεργασία Αμερικανών και Γεωργιανών αρχαιολόγων αποβλέπει στον εντοπισμό της πόλης μέσω ενός συνδυασμού επιφανειακών, συστηματικών και ενάλιων αρχαιολογικών ερευνών.

2. Ετυμολογία

Τόσο οι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι συγγραφείς δεν αναφέρουν τίποτα σχετικό με την προέλευση και τη σημασία του ονόματος Φάσις. Πιθανότατα το όνομα δεν είναι ελληνικό αλλά ήταν η εντόπια ονομασία της περιοχής πριν από την ίδρυση της ελληνικής αποικίας. Οι γλωσσολόγοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το όνομα Φάσις σχετίζεται με τη γεωργιανή ονομασία της περιοχής: Πότι (Pati / Poti). Μάλιστα, θεωρείται ότι το όνομα της πόλης είναι εξελληνισμένη απόδοση μιας τοπικής λέξης που σημαίνει νερό, λόγω της στενής σχέσης της περιοχής τόσο με τη θάλασσα όσο και με το ποτάμι.1

3. Γραπτές πηγές

Ο Ηρόδοτος αναφέρει το όνομα Φάσις οκτώ φορές, αλλά αναφέρεται πάντα στον ποταμό και όχι στην πόλη.2 Για την ίδια πόλη μιλά αργότερα ο Στράβων,3 αλλά ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει ότι, ήδη από τον 5ο αι. π.Χ., ο Αριστοφάνης στην κωμωδία Ολκάδες κάνει μνεία στον επιθετικό προσδιορισμό Φασιανός (άντρας από τη συγκεκριμένη πόλη),4 ο οποίος επανέρχεται και στην κωμωδία Αχαρνής.5 Πλήθος υστερότερων γραπτών πηγών αναφέρουν την πόλη, όμως οι περισσότερες παρέχουν πλημμελείς πληροφορίες μόνο ως προς την προβληματική τοποθεσία της.6

Παρά τις φαινομενικά πολυάριθμες αναφορές στην τοποθεσία της πόλης από τις πηγές, η ακριβής θέση της δεν έχει ακόμα εντοπιστεί με ακρίβεια. Όπως φαίνεται, η Φάσις ήταν παραλιακή, στο δέλτα του ποταμού Φάσιδος, ο οποίος είναι ο σημαντικότερος ποταμός της σημερινής δυτικής Γεωργίας και εκβάλλει στη Μαύρη θάλασσα. Ο Ψευδο-Σκύμνος7 είναι ο μόνος ιστορικός ο οποίος αναφέρει ότι η πόλη βρισκόταν στην αριστερή όχθη του ποταμού. Τόσο ο Στράβων8 όσο και ο Βυζαντινός συγγραφέας Αγαθίας9 αναφέρουν ότι κοντά στην πόλη υπήρχε μία λίμνη.

4. Νεότερες έρευνες

Οι έρευνες για την πόλη ξεκίνησαν με τις αναφορές του Γάλλου περιηγητή Jean Chardin, ο οποίος επισκέφθηκε τη Γεωργία στα τέλη του 17ου αιώνα, περιγράφοντας τόσο την περιοχή όσο και τους κατοίκους της. Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Ελβετός Dubois de Montpereaux επιχείρησε την πρώτη συστηματική έρευνα για την πόλη, μελετώντας τις αρχαίες πηγές και ταξιδεύοντας στην ευρύτερη περιοχή. Έτσι κατάφερε να περιγράψει διάφορα αρχαιολογικά και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, τα οποία δυστυχώς δε σώζονται σήμερα. Έκτοτε, διάφοροι μελετητές επιχείρησαν να προσεγγίσουν την πόλη επιστημονικά, ενώ οι περισσότεροι από αυτούς συγκλίνουν στο ότι το οχυρό το οποίο αναφέρει ο Αρριανός10 πράγματι ταυτίζεται με τα λείψανα οχυρού, το οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν Najikhuri. Οι έρευνες του O.D. Lordkipanidze, όμως, δεν κατάφεραν να εντοπίσουν το οχυρό, ενώ μετέπειτα υδροαρχαιολογικές μελέτες, αποτέλεσμα συνεργασίας Γεωργιανών και Αμερικανών αρχαιολόγων, έφεραν στο φως οικιστικά κατάλοιπα του 4ου αι. π.Χ., μεσαιωνική κεραμική, κατάλοιπα οικιών του 8ου αιώνα μ.Χ. και ταφών γύρω από τη λίμνη Paliastomi της περιοχής.

Παρ’ όλα αυτά, ούτε οι έρευνες στη λίμνη αλλά ούτε και αυτές στο βυθό της θάλασσας έφεραν στο φως κλασικά ή προγενέστερα κατάλοιπα της πόλης. Οι αρχαιολόγοι έχουν συνεπώς καταλήξει ότι από την ακμή της πόλης, τον 6ο και 5ο αι. π.Χ., έως σήμερα έχουν συντελεστεί τέτοιες αλλαγές στη γεωμορφολογία της περιοχής (κυρίως ως προς την ύπαρξη ή όχι ενός κόλπου στην ακτή και τη σταδιακή βύθιση μέρους του εδάφους), που δεν επιτρέπουν τον εντοπισμό της πόλης. Κατά τους ειδικούς, η σταδιακή πρόσχωση με στρώματα αλλουβιακής ιλύος και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα εμποδίσουν περαιτέρω έρευνες για τον οικισμό.11

Ο O.D. Lordkipanidze εξέτασε την πιθανότητα η Φάσις να βρίσκεται ανατολικά της σύγχρονης πόλης Poti ή ακόμα και να υπήρξε λανθασμένος ο μέχρι πρότινος τρόπος αναζήτησής της. Για την ακρίβεια, ο Lordkipanidze θεωρεί ότι πιθανόν η Φάσις δεν ήταν σχεδιασμένη στα πρότυπα της ελληνικής ιπποδάμειας ρυμοτομίας, γεγονός που καθυστερεί τον εντοπισμό της πόλης. Ο λόγος για τον οποίο αυτή η θεωρία είναι βάσιμη έγκειται στο γεγονός ότι η κεραμική που βρέθηκε στο χώρο δε φέρει ελληνικά στοιχεία και συνεπώς έχει αποκλειστεί η περίπτωση να έχει κατασκευαστεί σε ελληνικά εργαστήρια.

5. Γενικά στοιχεία

Η Φάσις αποτέλεσε προορισμό Ελλήνων εμπόρων από τη Μεσόγειο κατά την Κλασική και Ελληνιστική περίοδο και υπήρξε διαμετακομιστικός σταθμός ακόμα και μέχρι την ύστερη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο. Σύμφωνα με τις πηγές, η πόλη είχε τα χαρακτηριστικά ελληνικής αποικίας: είχε ναό του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος, θέατρο, νομισματοκοπείο και οχυρώσεις, από τα οποία δεν έχει εντοπιστεί τίποτα. Οι Έλληνες άποικοι ζούσαν μαζί –και κατά τις ενδείξεις ειρηνικά– με το γηγενή πληθυσμό, ο οποίος αφομοιώθηκε κατά την Ελληνιστική περίοδο. Το λιμάνι της πόλης αποτελούσε κέντρο διακίνησης σιτηρών από την Κολχίδα, μετάλλων και εξωτικών προϊόντων, τα οποία ανταλλάζονταν με ελιές, κρασί και κεραμική από την Ελλάδα.

Η Φάσις ήταν διαμετακομιστικός σταθμός προϊόντων, τα οποία εν συνεχεία μεταφέρονταν στην ενδοχώρα μέσω των ποταμών. Μάλιστα, εξαιτίας του γεγονότος ότι η πόλη βρισκόταν στο δέλτα του ποταμού και το υψόμετρό της δεν ξεπερνούσε το επίπεδο της θάλασσας, έχει υποστηριχτεί ότι η Φάσις πιθανώς έμοιαζε με τη σημερινή Βενετία με τα κανάλια και τις τάφρους της.

Βασιζόμενοι στο έργο Περίπλους Ευξείνου Πόντου του Αρριανού, κάποιοι μελετητές έχουν τοποθετήσει γεωγραφικά το μύθο της Αργοναυτικής Εκστρατείας και του χρυσόμαλλου δέρατος στον ποταμό και την ομώνυμη πόλη. Ο λόγος για τον ισχυρισμό αυτό είναι ότι ο ιστορικός Αρριανός αναφέρει πως στη συγκεκριμένη πόλη λειτουργούσε ένας χώρος «μουσειακός», στις συλλογές του οποίου συμπεριλαμβανόταν η αυθεντική άγκυρα της Αργούς, του πλοίου του Ιάσονα και των Αργοναυτών.

Η Φάσις, εφόσον εντοπιστεί, θα προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή και τη δραστηριότητα των αποίκων της Μαύρης θάλασσας, αλλά και για τις διαπολιτισμικές επαφές που αναπτύσσονταν μέσω του εμπορίου εντός και εκτός του ευρύτερου ελληνικού κόσμου.

1. Lordkipanidze, O.D., “Phasis”, στο Grammenos, D.V. –  Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea II (Thessaloniki 2003), σελ. 1297-1299.

2. Ηρ. 1.2, 1.104, 2.103, 4.37, 4.38, 4.86, 4. 45, 6.82.

3. Στράβ. 2.1.39.

4. Αριστφ., Ολκ. 200.

5. Αριστφ., Αχ. 726.

6. Lordkipanidze, O.D., “Phasis”, στο Grammenos, D.V. – Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea II (Thessaloniki 2003), σελ. 1303.

7. Ψευδο-Σκύμνος 928-931.

8. Στράβ. 11.3, 4.

9. Αγαθ. 3.20.

10. Αρρ., Ευξ. 8-10.

11. Lordkipanidze, O.D., “Phasis”, στο Grammenos, D.V. – Petropoulos, E.K. (επιμ.), Ancient Greek Colonies in the Black Sea II (Thessaloniki 2003), σελ. 1307-1310.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργου συγχρηματοδοτείται σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.