Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Εύξεινος Πόντος

αναλυτική αναζήτηση

 ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
z
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Αναζήτηση με το γράμμα ΑΑναζήτηση με το γράμμα ΒΑναζήτηση με το γράμμα ΓΑναζήτηση με το γράμμα ΔΑναζήτηση με το γράμμα ΕΑναζήτηση με το γράμμα ΖΑναζήτηση με το γράμμα ΗΑναζήτηση με το γράμμα ΘΑναζήτηση με το γράμμα ΙΑναζήτηση με το γράμμα ΚΑναζήτηση με το γράμμα ΛΑναζήτηση με το γράμμα ΜΑναζήτηση με το γράμμα ΝΑναζήτηση με το γράμμα ΞΑναζήτηση με το γράμμα ΟΑναζήτηση με το γράμμα ΠΑναζήτηση με το γράμμα ΡΑναζήτηση με το γράμμα ΣΑναζήτηση με το γράμμα ΤΑναζήτηση με το γράμμα ΥΑναζήτηση με το γράμμα ΦΑναζήτηση με το γράμμα ΧΑναζήτηση με το γράμμα ΨΑναζήτηση με το γράμμα Ω

Νικώνιον

Συγγραφή : Παλαιοθόδωρος Δημήτρης (26/5/2008)

Για παραπομπή: Παλαιοθόδωρος Δημήτρης, «Νικώνιον», 2008,
Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Εύξεινος Πόντος
URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10727>
Νικώνιον (26/2/2010 v.1) Nikonion (23/12/2010 v.1) 
 

1. Ίδρυση της πόλης – Γεωγραφικός εντοπισμός

Αρχαία ελληνική αποικία στη σημερινή Ουκρανία, στην ανατολική όχθη του Δνείστερου (αρχ. Τύρας), κοντά στην Οδησσό,1 σε γεωγραφικό πλάτος 26,10 μοίρες και γεωγραφικό μήκος 30,25 μοίρες. Σύμφωνα με το Στράβωνα, η πόλη βρισκόταν σε απόσταση 140 σταδίων από την ακτή.2 Aναφέρεται από τις πηγές και ως Νικόνιον, Νικόνεον ή Νικωνία.3 Δεν είναι γνωστό ποια ήταν η μητρόπολη: η κατεστημένη αντίληψη θέλει το Νικώνιον αποικία της Μιλήτου.4 Εντούτοις, στη νεότερη βιβλιογραφία προτιμάται η Ίστρος.5

Το Νικώνιον είχε ιδρυθεί στo δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ., σε άμεση σχέση με τη σημαντικότερη πόλη Τύρας, στο δυτικό άκρο του κόλπου όπου εκβάλλει ο Δνείστερος. Επρόκειτο για τις μοναδικές ελληνικές πόλεις στην περιοχή των εκβολών του Δνείστερου κατά την περίοδο αυτή.6 Οι κάτοικοι της περιοχής αποκαλούνταν Τυρίται.7 Το Νικώνιον έχει ταυτιστεί με τον αρχαιολογικό χώρο κοντά στο χωριό Roksolanskoye gorodischche, στην περιοχή Οβινιαπόλ, που βρίσκεται στην αριστερή όχθη, πολύ κοντά στο μυχό του κόλπου όπου εξέβαλλε ο Τύρας. Με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα, η πόλη ιδρύθηκε σε έδαφος όπου δεν υπήρχε προηγούμενη κατοίκηση.

2. Αρχαϊκή και Πρώιμη Κλασική περίοδος

H ιστορία της πόλης μπορεί να ανασυσταθεί σε αδρές γραμμές μόνο. Η πόλη έλεγχε έναν από τους σημαντικούς εμπορικούς άξονες της περιοχής: μέσω του Δνείστερου ποταμού μεταφέρονταν δούλοι, μέταλλα, γουναρικά και δέρματα, τα οποία αποκτούσαν οι έμποροι από τον Τύρα και το Νικώνιον και τα μεταπωλούσαν.8

Στα μέσα περίπου του 5ου αι. π.Χ., η πόλη βρισκόταν υπό τον έλεγχο του Σκύθη βασιλιά Σκύλη, όπως συνάγεται από νομίσματα της εποχής.9 Αργότερα φαίνεται πως εντάχθηκε στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, καθώς αναφέρεται στους καταλόγους των εισφορών της συμμαχίας για το έτος 425/424 π.Χ.10 Tον 4ο αι. π.Χ. η πόλη διατηρούσε την ανεξαρτησία της. Αρκετά από τα πολίσματα που περιβάλλουν το Νικώνιον, όπως το Nadlimanskoe III και IV, ή το Nikolaevska, πρέπει να θεωρηθούν κτήσεις προσαρτημένες στην πόλη από την Αρχαϊκή έως την Ύστερη Κλασική περίοδο.11

To 331 π.Χ., το Νικώνιον καταστράφηκε από το Ζωπυρίωνα, το στρατηγό του Μεγάλου Αλεξάνδρου.12 Στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., επανιδρύθηκε από τον Τύρα, με την ενεργό συμμετοχή και υποστήριξη της Ίστρου, όπως μαρτυρούν οι νομισματικές πηγές.13 Αναφέρεται ακόμα από τον Αρριανό το 2ο αιώνα ως «χωρίον».14 Με βάση τις αρχαιολογικές μαρτυρίες, η πόλη εγκαταλείφθηκε τον 3ο αιώνα για άγνωστη αιτία.

3. Ανασκαφικά δεδομένα – Ευρήματα

Ο αρχαιολογικός χώρος άρχισε να ανασκάπτεται συστηματικά το 1962 από το Πανεπιστήμιο της Οδησσού. Εκτεταμένες έρευνες ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και συνεχίζονται έως σήμερα από Πολωνούς και Ουκρανούς αρχαιολόγους.

3.1. Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα

Η πόλη ήταν τειχισμένη: Το τείχος, όπως έχει ανασκαφεί και ερευνηθεί στο βορειοδυτικό τμήμα του πλατώματος, χρονολογείται στην περίοδο 475-450 π.Χ.15 Τα σπίτια ήταν υπόσκαφα, στον χαρακτηριστικό τύπο της περιοχής: τα μεγαλύτερα αποτελούνταν από δύο δωμάτια, συνήθως όμως έχουμε να κάνουμε με μονόχωρες οικίες. Το εμβαδόν τους κυμαινόταν από 11 έως 40 τ.μ. Ένα οικοδόμημα αποτελούμενο από δύο δωμάτια έχει χαρακτηριστεί ως χώρος λατρείας.16

3.2. Λατρευόμενες θεότητες – Μικροπλαστική

Επιγραφικά και εικονογραφικά δεδομένα επιτρέπουν να ανασυστήσουμε εν μέρει το πάνθεον της πόλης: λατρεύονταν η Δήμητρα και η Κόρη, ο Διόνυσος, η Αφροδίτη, η Κυβέλη, η Άρτεμη, ο Δίας και οι Ήρωες. Η λατρεία του Δία ήταν η σημαντικότερη: αρκετά ακιδογραφήματα του 5ου και του 4ου αι. π.Χ. αναφέρουν το θεό και μάλλον προέρχονται από κάποιο ναό. Μία φορά ο Δίας αναφέρεται ως βασιλεύς: τη λατρεία αυτή τη βρίσκουμε και στην Ολβία, αλλά κατά τα άλλα είναι άγνωστη στην περιοχή.17 Ευρήματα ειδωλίων περιλαμβάνουν τύπους της Αφροδίτης, της Άρτεμης, ένθρονες θεότητες, σατύρους και γυναικείες κεφαλές.

3.3. Κεραμική

Οι κεραμικές εισαγωγές είναι πολυάριθμες, κυρίως τον πρώιμο και ύστερο 6ο αι. π.Χ.: Ανάμεσα στα ευρήματα δεσπόζουν οι εμπορικοί αμφορείς από τα νησιά του Αιγαίου (Χίος, Σάμος, Λέσβος, Θάσος), η διακοσμημένη κεραμική από τα μικρασιατικά παράλια, και, τον 5ο και 4ο αι. π.Χ., τα αττικά ερυθρόμορφα και μελαμβαφή αγγεία.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει σε δύο κρατήρες του τρίτου τετάρτου του 5ου αι. π.Χ., που φυλάσσονται σήμερα στο Μουσείο της Οδησσού: στον πρώτο κρατήρα, κωδωνόσχημου τύπου, βλέπουμε το διονυσιακό θίασο με ένα σάτυρο-αυλητή να προπορεύεται του Διονύσου και μιας μαινάδας που κρατά δύο πυρσούς. Ο δεύτερος κρατήρας, καλυκόσχημου τύπου, παρουσιάζει μία μοναδική σκηνή, τον Απόλλωνα και το Διόνυσο στους Δελφούς.18 Άλλες αττικές εισαγωγές περιλαμβάνουν μία ερυθρόμορφη πελίκη με σκηνή κωμαστών, ένα σκύφο με αθλητή και προπονητή, ασκούς του πρώιμου 4ου αι. π.Χ. διακοσμημένους με ζώα, μία λήκυθο με φυτικά και γεωμετρικά κοσμήματα σε λευκό βάθος και μελαμβαφείς κανθάρους και κύλικες.19

4. Κλασική και Ελληνιστική περίοδος

Την αρχαϊκή και πρώιμη κλασική πόλη διαδέχεται η κλασική πόλη, που καταστράφηκε στο 331 π.Χ. από το Ζωπυρίωνα. Η θέση εγκαταλείπεται, πιθανόν στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., έπειτα από μια άγνωστη καταστροφή, και οι κάτοικοι καταφεύγουν στην ισχυρή γειτονική πόλη, τον Τύρα. Όμως, με τη βοήθεια του Αυτοκλή, γιου του Οινιάδος, και ενός Τυρίτη, το όνομα του οποίου δε διασώθηκε, οι κάτοικοι επέστρεψαν και επανίδρυσαν με επιτυχία την πόλη.20 Τα γεγονότα αυτά δεν αποτυπώνονται στα αρχαιολογικά κατάλοιπα, που μαρτυρούν αδιάσπαστη συνέχεια και ευημερία της πόλης από τα μέσα του 5ου έως τον ύστερο 4ο αι. π.Χ.

Στα ανατολικά του αρχαιολογικού χώρου ανασκάφηκε το 1972 το νεκροταφείο του Ύστερης Κλασικής και Πρώιμης Ελληνιστικής περιόδου. Το νεκροταφείο του οικισμού της Ρωμαϊκής περιόδου βρίσκεται πλησίον. Περιλαμβάνει, εκτός των άλλων, και ταφές σκυθικού τύπου, με τύμβους πάνω από τους νεκρικούς λάκκους, εγχυτρισμούς σε αμφορείς και απλούστερες λακκοειδείς ταφές.21

5. Ρωμαϊκοί χρόνοι

Στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. η πόλη τειχίζεται εκ νέου και διατηρείται ως ένα μέτριου μεγέθους πόλισμα έως τον 3ο αιώνα, οπότε και εγκαταλείπεται. Η ρωμαϊκή πόλη ακμάζει ιδιαίτερα: τα ευρήματα περιλαμβάνουν νομίσματα, αμφορείς και ερυθροβαφή κεραμική. Αξιοσημείωτη πάντως είναι η έλλειψη επιγραφών, πλην των πρόχειρων ακιδογραφημάτων που βρέθηκαν χαραγμένα στη βάση αγγείων.

6. Νομισματοκοπία

Η νομισματοκοπία του Νικωνίου είναι επαρκώς γνωστή. Η πόλη έκοψε χάλκινο νόμισμα το δεύτερο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ., με μια γλαύκα στον εμπροσθότυπο και την επιγραφή ΣΚ, ΣΚΥ ή ΣΚΥΛ. Τον οπισθότυπο κοσμούσε τετράκτινος τροχός, δελφίνι ή αιχμή βέλους. Οι νομισματικοί αυτοί τύποι μιμούνται τους τύπους της Ολβίας και της Ίστρου, ενώ αποτελούν αδιάψευστη μαρτυρία για το γεγονός ότι ο Σκύθης βασιλιάς Σκύλης είχε επιβάλει την κυριαρχία του στην πόλη επί ένα διάστημα.22 Την ίδια εποχή συναντά κανείς στην πόλη και πληθώρα επείσακτων νομισμάτων από την Ίστρο, γεγονός που αποδεικνύει τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των δύο πόλεων.23 Την Ελληνιστική περίοδο στην περιοχή κυκλοφορούν επίσης και λίγα μακεδονικά νομίσματα.

1. Ψευδο-Σκύλαξ, Περίπλους 68. Ο Στέφανος Βυζάντιος, βλ. λ. «Νικώνιον», τοποθετεί, εκ παραδρομής την πόλη στις εκβολές του Ίστρου (Δούναβη), αντί του Τύρα (Δνείστερου).

2. Στράβ. 7.3.16. Η πόλη αναφέρεται επίσης από το γεωγράφο Κλαύδιο Πτολεμαίο 3.10.8.

3. Βλ. Avram, A. – Hind, J. – Tsetskhladze, G., “The Black Sea Area”, στο Hansen, M.H. – Nielsen, T.H. (επιμ.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis. An Investigation Conducted by the Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford 2004), σελ. 935.

4. Sekerskaya, N.M., “Nikonion”, στο Tsetskhladze, G. (επιμ.), North Pontic Archaeology. Recent Discoveries and Studies (Colloquia Pontica 6, Leiden 2001), σελ. 67.

5. Avram, A. – Hind, J. – Tsetskhladze, G., “The Black Sea Area”, στο Hansen, M.H. – Nielsen, T.H. (επιμ.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis. An Investigation Conducted by the Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford 2004), σελ. 936.

6. Ochotnikov, S.B., “The Chorai of the Ancient Cities in the Lower Dniester Area (6th century BC-3rd century AD)”, στο Guldager Bilde, P. – Stolba, V.F. (επιμ.), Surveying the Greek Chora: The Black Sea Region in a Comparative Perspective (Aarhus 2006), σελ. 81-98.

7. Ηρ. 4.51. Σύμφωνα με το Hind, J., “Herodotus on the Black Sea Coastline and Greek Settlements: Some Modern Misconceptions”, στο Tsetshkladze, G.R. – Snodgrass, A. (επιμ.), Greek Setllements in the Eastern Mediterranean and the Black Sea (BAR –International Series 1062, Oxford 2992), σελ. 44, ο όρος περιλαμβάνει τόσο τους κατοίκους της πόλης Τύρας όσο και αυτούς του Νικωνίου.

8. Κορομηλά, Μ., Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα. Από την Εποχή του Χαλκού ως τις αρχές του 20ού αιώνα (Αθήνα 1991), σελ. 119.

9. Avram, A. – Hind, J. – Tsetskhladze, G., “The Black Sea Area”, στο Hansen, M.H. – Nielsen, T.H. (επιμ.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis. An Investigation Conducted by the Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford 2004), σελ. 936.

10. IG i³ 71.IV.167· Avram, A., “Poleis und Nicht-Poleis im Ersten und Zweiten Attischen Seebund”, στο Hansen, M.H. – Raaflaub, K. (επιμ.), Studies in the Ancient Greek Polis, Papers from the Copenhagen Polis Center 2 (Stuttgart 1995), σελ. 197.

11. Σύμφωνα με τον Buiskikh, S.B., στο Ochotnikov, S.B., Nikonij i antichnyj mir Severnogo Pricernomor'ja (Odessa 1997), σελ. 98-102, το Νικώνιον ίδρυσε 16 αγροτικούς οικισμούς την Αρχαϊκή περίοδο και 69 την Κλασική και την Ελληνιστική περίοδο.

12. Vinogradov, Y.G., Pontische Studien. Kleine Schriften zur Geschichte und Epigraphik des Schwarzmeerraumes (Mainz 1997), σελ. 323.

13. Vinogradov, Y.G., “Istriya, Tira I Nikonij, pokinutij I vozrozhdennyj”, Numismatika i Epigrafika 16 (1999), σελ. 50-71.

14. Αρρ., Ευξ. 87.

15. Sekerskaya, N.M., “Nikonion”, στο Tsetskhladze, G. (επιμ.), North Pontic Archaeology. Recent Discoveries and Studies (Colloquia Pontica 6, Leiden 2001), σελ. 71-72.

16. Sekerskaya, N.M., “Nikonion”, στο Tsetskhladze, G. (επιμ.), North Pontic Archaeology. Recent Discoveries and Studies (Colloquia Pontica 6, Leiden 2001), σελ. 71.

17. Sekerskaya, N.M., “Nikonion”, στο Samoylova, T.L. (επιμ.), Ancient Greek Sites on the Northwestern Coast of the Black Sea (Kiev 2001), σελ. 132-134.

18. Sekerskaya, N.M., “Nikonion”, στο Samoylova, T.L. (επιμ.), Ancient Greek Sites on the Northwestern Coast of the Black Sea (Kiev 2001), σελ. 127 και 128 αντίστοιχα.

19. Sekerskaya, N.M., “Nikonion”, στο Samoylova, T.L. (επιμ.), Ancient Greek Sites on the Northwestern Coast of the Black Sea (Kiev 2001), σελ. 118, 120, 122, 124, 125, 129.

20. Η ιστορία αναφέρεται σε επιγραφή που βρέθηκε στην πόλη του Τύρα: Vinogradov, Y.G., “Istriya, Tira I Nikonij, pokinutij I vozrozhdennyj”, Numismatika i Epigrafika 16 (1999), σελ. 50-71.

21. Sekerskaya, N.M., “Nikonion”, στο Tsetskhladze, G. (επιμ.), North Pontic Archaeology. Recent Discoveries and Studies, Colloquia Pontica 6 (Leiden 2001), σελ. 70.

22. Alekseev, V.P. – Loboda, P.G., “Rare and Unique Coins of Antique cities of the Northern Black Sea Region and coins of Greek World found on their territories”, The Bulletin of the Odessa Museum of Numismatics 21 (2005), αρ. 1.

23. Vinogradov, Y.G., Pontische Studien. Kleine Schriften zur Geschichte und Epigraphik des Schwarzmeerraumes (Mainz 1997), σελ. 35, 209· Avram, A. – Hind, J. – Tsetskhladze, G., “The Black Sea Area”, στο Hansen, M.H. – Nielsen T.H. (επιμ.), An Inventory of Archaic and Classical Poleis. An Investigation Conducted by the Copenhagen Polis Centre for the Danish National Research Foundation (Oxford 2004), σελ. 936.
     
 
 
 
 
 

Δελτίο λήμματος
 
press image to open photo library
 

>>>
 
 
 
 
 
 

copyright © 2008, ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Το έργου συγχρηματοδοτείται σε ποσοστό 80% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και κατά 20% από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Κοινωνία της Πληροφορίας" του Γ΄ ΚΠΣ.