1.1 Τοποθεσία Είναι εξακριβωμένο ότι η αρχαία Κερκινίτις βρισκόταν στη ΒΔ ακτή της χερσονήσου της Κριμαίας, εντός του δυτικού τμήματος της σύγχρονης πόλης Eupatoria, ενός φημισμένου πρώην Σoβιετικού θερέτρου για παιδιά. Στην πλειονότητά τους, τα ερείπια της αρχαίας πόλης καλύπτονται από σύγχρονα κτίρια. Η Κερκινίτις εκτεινόταν σε ένα τετράγωνο 5.5-6 εκταρίων περίπου, στο άκρο του ακρωτηρίου που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του κόλπου της Eupatoria. Το αρχαίο λιμάνι βρισκόταν στη ΒΑ πλευρά της πόλης, στη θέση του σύγχρονου λιμανιού. 1.2 Ονομασία Οι γραπτές πηγές αναφέρονται σε δύο παραλλαγές του ονόματος της πόλης. Οι Έλληνες συγγραφείς της αναφέρουν ως «Καρκινίτις».1 Οι Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρονται στην «Carcine» ή «Καρκίνα».2 Τοπικές επιγραφικές πηγές αναφέρονται στην πόλη με το όνομα «Κερκινίτις».3 Αυτή η μεταγενέστερη εκδοχή μαρτυρούσε μια μετάβαση από την ιωνική στη δωρική διάλεκτο, η οποία συντελέστηκε στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., προφανώς λόγω της σημαντικής συρροής Δωριέων κατοίκων από την Ταυρική Χερσόνησο.4 Το όνομα «Καρκινίτις» ενδεχομένως συνδέεται είτε με μια φυσική αφθονία καβουριών στον κόλπο της Eupatoria, είτε με το σχήμα του αρχαίου λιμένα της πόλης.5 Κάποιες εκδοχές, κατά τις οποίες η πόλη πήρε το όνομά της από μια τοπική φυλή ή τον ιδρυτή της, φαίνεται ότι είναι ανυπόστατες. 1.3 Χρονολογία ιδρύσεως Οι αρχαίες πηγές δεν αναφέρονται στην πιθανή μητρόπολη της αρχαίας Κερκινίτιδος ή στη χρονολογία της ιδρύσεώς της, συνεπώς ο μοναδικός τρόπος να διαπιστωθεί η χρονολογία ιδρύσεως της είναι η εξέταση των αρχαιολογικών ευρημάτων. Το αρχαιολογικό υλικό από τα κατώτερα στρώματα μέχρι σήμερα υποδεικνύει ότι ο ελληνικός οικισμός υπήρχε ήδη στο γ΄ τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. Στη χρονολογία αυτή αντιστοιχούν και τα πρώιμα εισηγμένα κεραμικά ευρήματα, τα οποία περιλαμβάνουν διακοσμημένες ιωνικές και θραύσματα των λεγόμενων Κλαζομενιακών αμφορέων, διακοσμημένα με άνθινα μοτίβα.6 1.4 Καταγωγή των ιδρυτών Για αρκετό καιρό υπήρχαν διαφωνίες ως προς το ποιοί Έλληνες ίδρυσαν την Κερκινίτιδα. Κάποιοι υποστήριξαν τη δωρική καταγωγή των πρώτων οικιστών.7 Παρά ταύτα, τα αρχαιολογικά ευρήματα από τα πρώιμα στρώματα μαρτυρούν αναμφίβολα ότι η Κερκινίτις εξ’αρχής υπήρξε ιωνική αποικία. Ο συλλογισμός αυτός ενισχύεται και από τη χρήση ιωνικού αλφαβήτου στις επιγραφές, από αρχαιολογικές μαρτυρίες σχετικά με τη λατρεία της Εφεσίας Αρτέμιδος, και από τη χρήση αρχιτεκτονικών στοιχείων στα κτίρια. Συνολικά, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η προτεινόμενη χρονολογία ιδρύσεως της πόλης ίσως να συνδέεται με τη μαζική μετανάστευση του πληθυσμού από τις ελληνικές πόλεις, ως αποτέλεσμα της Περσικής κατάκτησης της Ιωνίας κατά το γ΄ τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. 8 2. Ιστορία Η ιστορία της πόλης κατά τον 6ο και 5ο αι. π.Χ. παραμένει άγνωστη, καθώς δε γίνεται καμία αναφορά σε αυτή από τις γραπτές πηγές. Παρά ταύτα, κανείς μπορεί να ισχυριστεί ότι η Κερκινίτις προφανώς υπήρξε μέλος της Αθηναϊκής (Δηλιακής) Συμμαχίας, καθώς το όνομά της συμπεριλαμβάνεται στον φορολογικό κατάλογο του 425 π.Χ.9 Επιπλέον, η ανοικοδόμηση των τειχών της πόλης που χρονολογείται στα τέλη το 5ου αι. π.Χ. καταδεικνύει κάποια στρατιωτική απειλή εκείνο το διάστημα. Επιγραφές από την Κερκινίτιδα μας διαφωτίζουν σχετικά με την απειλή αυτή, καθώς κάνουν λόγο για καταβολή φόρου στος Σκύθες.10 Το σημαντικότερο γεγονός στην ιστορία της πόλης ήταν η προσάρτησή της στην Ταυρική Χερσόνησο περίπου στο γ' τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές μαρτυρίες η προσάρτηση αυτή ήταν ειρηνική, εφόσον, παρότι η Κερκινίτις επανακατασκεύασε αρκετά ισχυρά τείχη στα μέσα του ίδιου αιώνα, δεν έχουν αποκαλυφθεί στρώματα καταστροφής εκείνης της περιόδου. Η προσάρτηση αυτή λοιπόν ίσως να ήταν μια στρατιωτική ή πολιτική συμμαχία μεταξύ των δύο πόλεων, αφού η Κερκινίτις συνέχισε να εκδίδει δικά της νομίσματα και προφανώς διατήρησε την αυτονομία της για κάποιο διάστημα.11 Παρ’ όλα αυτά, μέχρι τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. η πόλη ήδη συπεριλαμβανόταν στις Χερσονησιακές κτήσεις της ΒΔ Κριμαίας με τον λεγόμενο "Χερσονησιακό Όρκο".12
Τόσο το πρωσοπογραφικό υλικό από την πόλη όσο και τα ευρήματα από τη νεκρόπολή της μαρτυρούν ότι κατά το α' μισό του 3ου αι. π.Χ. το μέγεθος του δωρικού πληθυσμού αυξήθηκε αισθητά, προφανώς λόγω της συρροής οικιστών από τη Χερσόνησο. Ο 3ος αι. π.Χ. σήμανε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο στην ιστορία όλων των ελληνικών οικισμών της Κριμαίας. Εκδιωγμένοι από τα πρώην εδάφη τους στην περιοχή της στέππας της Νότιας Ρωσίας και Ουκρανίας από άλλα ισχυρά νομαδικά φύλα όπως οι Σαρμάτες, οι Σκύθες διείσδυσαν στην Κριμαία και ενίσχυσαν τις πιέσεις τους στους εκεί ελληνικούς πληθυσμούς που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις οικίες τους και τη γη τους και να μετακινηθούν εντός των τειχών της πόλης.
Στα τέλη του γ΄ τετάρτου του 2ου αι. π.Χ. η Κερκινίτις έχασε ολόκληρη τη της. Η εδραίωση των Σκυθών στην περιοχή και η ίδρυση του βασιλείου τους με πρωτεύουσα τη Νεάπολη (σύγχρονη Simpheropol) καθώς και η διαρκής αύξηση της σκυθικής απειλής πιθανώς έτρεψαν τον ελληνικό πληθυσμό της πόλης να την εγκαταλείψει και να μετακινηθεί στη Χερσόνησο. Πλίνθινοι τάφοι του 2ου αι. π.Χ. που ανεσκάφησαν στη Χερσόνησο έχουν πολλές ομοιότητες με αυτούς από τη νεκρόπολη της Κερκινίτιδας, γεγονός που καταδεικνύει την παρουσία κάποιων προσφύγων από αυτή την πόλη εκεί. Συνεπώς οι Σκύθες εγκαταστάθηκαν στο χώρο της πρώην ελληνικής Κερκινίτιδος, αλλά, σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ενδείξεις, παρέμειναν εκεί μόνο μέχρι τα τέλη του 2ου π.Χ. αι., όταν ο Διόφαντος, στρατηγός του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ΄, ξεκίνησε τις εκστρατείες του εναντίον των Σκυθών. Παρότι αναφορές για την Κερκινίτιδα έχουν γίνει στους της Ρωμαϊκής εποχής,13 ουδέποτε βρέθηκαν αρχαιολογικά στρώματα που να αποδεικνύουν τη ύπαρξη της πόλης κατά τον 1ο και 2ο μ.Χ. αι. Τα Ρωμαϊκά στρατεύματα τα οποία ήταν εγκατεστημένα στη Χερσόνησο εκείνη την εποχή περιλάμβαναν πλοία του στόλου των Μοισίων τα οποία αρμένιζαν κατά μήκος των ακτών και πιθανότατα χρησιμοποιούσαν το πρώην λιμάνι της Κερκινίτιδας για αραξοβόλι. Επιπλέον, δε θα πρέπει να αποκλειστεί η ύπαρξη κάποιων μικρών αλιευτικών οικισμών στο χώρο. 3. Οικονομία Η γεωργία αποτελούσε τη βάση της οικονομίας της πόλης. Σε αντίθεση με τη Χερσόνησο, στην οποία η οινοποιεία και η καλλιέργεια κηπευτικών αποτελούσαν τα κυριότερα στοιχεία της αγροτικής παραγωγής, οι κάτοικοι της Κερκινίτιδας ασχολούνταν ιδιαίτερα με την καλλιέργεια σιτηρών. Κατάλοιπα αγροικιών τα οποία ανακαλύφθηκαν πλησίον της πόλης, καθώς και ίχνη καταμερισμού της γης, καταδεικνύουν ότι η χώρα, όταν ήταν αυτόνομη, είχε έκταση περίπου 8.000-8.500 εκτάρια.14 Συνεπώς, η σιτοπαραγωγή επαρκούσε όχι μόνο για την ικανοποίηση των τοπικών αναγκών, αλλά και για τις εξαγωγικές απαιτήσεις.15 Η αλιεία αποτελούσε άλλη μια σημαντική απασχόληση. Ο παστός οξύρρυγχος ήταν ένα δημοφιλές εξαγώγιμο προϊόν από τις περιοχές του Βορείου Πόντου προς άλλες περιοχές που κατοικούνταν από Έλληνες. Σε αυτά τα επαγγέλματα μάλιστα αναφέρεται μια επιγραφή από την Κερκινίτιδα. Είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι τα πρώτα νομίσματα της πόλης είχαν ιχθυόμορφα σχήματα, και αργότερα ο αναπαριστούσε οξυρρύγχους. Επιπλέον, η λιθοτεχνία ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη λόγω των πλούσιων ασβεστολιθικών κοιτασμάτων στα περίχωρα της πόλης.16 Τέλος, κατά τους 6ο και 5ο αι. π.Χ., η Ολβία αποτέλεσε τον κύριο εμπορικό εταίρο της Κερκινίτιδας. Πέρα από τα ευρήματα κεραμικής προερχόμενης από την Ολβία, αυτό διαφαίνεται από την τεχνοτροπία παραγωγής βελών, που θυμίζει την αντίστοιχη της τελευταίας, καθώς και από την έκδοση ιχθυόσχημων χάλκινων νομισμάτων.17 Όταν η Κερκινίτις ενσωματώθηκε στις Χερσονησιακές κτήσεις, η Χερσόνησος ουσιαστικά διαδραμάτισε το ρόλο του μοναδικού εμπορικού διαμετακομιστικού κέντρου και σταδιακά μετατράπηκε στο βασικό προμηθευτή διαφόρων χειροποίητων αντικειμένων της Κερκινίτιδας. 4. Θρησκεία Μέχρι σήμερα δεν έχουν αποκαλυφθεί ίχνη ναού ή ιερού στην Κερκινίτιδα. Παρά ταύτα, σωζόμενες αναθηματικές επιγραφές σε αγγεία οδηγούν στην υπόθεση ότι πιθανώς υπήρχαν ειδικά δημόσια λατρευτικά κτίρια αφιερωμένα σε διάφορες θεότητες όπως ο Απόλλων, η Αθηνά, η Κυβέλη και η Εφέσια Άρτεμις.18 Η επιρροή της Χερσονήσου αντανακλάται επίσης στη θρησκευτική ζωή. Κάποια ευρήματα από την Κερκινίτιδα που συνδέονται με οικιακά ιερά υπογραμμίζουν την υιοθέτηση δωρικών λατρειών. Πρωτογενούς σημασίας ανάμεσα σε αυτές τις λατρείες ήταν αυτή του Ηρακλή Σωτήρα.19 Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί η λατρεία χθονίων θεοτήτων όπως αυτή της Δήμητρας και Κόρης-Περσεφόνης. 5. Πολεοδομικός σχεδιασμός και κτίρια Οι πρώτοι κάτοικοι της Κερκινίτιδας ζούσαν σε υπόσκαφες οικίες. Όμως, στα τέλη του πρώτου τετάρτου του 5ου αι. π.Χ., τα πετρόχτιστα κτίρια είχαν ήδη αντικαταστήσει τους πιο πρωτόγονους προκατόχους τους.20 Ο χώρος της πόλης ακολούθησε ένα προσεκτικά μελετημένο και εξεζητημένο αρχιτεκτονικό σχέδιο και περιλάμβανε περίπου 17-18 παραλληλόγραμμα καθορισμένα οικοδομικά τετράγωνα. Κάθε ένα από αυτά περιλάμβανε 16-17 πετρόχτιστες οικίες, οι οποίες περιλάμβαναν κατά μέσο όρο ένα τετράγωνο 100-115 μ². Οι περισσότερες από αυτές τις οικίες είχαν έναν όροφο, τρία με τέσσερα δωμάτια γύρω από μια εσωτερική αυλή και προορίζονταν για μια οικογένεια. Ο χώρος της πόλης καθοριζόταν από οχυρωματικά τείχη, ενώ μπορούν να ανιχνευθούν τρεις βασικές φάσεις της σταδιακής επέκτασης της πόλης. Τα στάδια αυτά ακολούθησε η κατασκευή νέων οχυρώσεων – στο πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ., στα τέλη του αιώνα και στο γ' τέταρτο του 4ου αι. π.Χ.
|