1. Βλ. Παπαγιώργης, Κ., Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός (Αθήνα 2005), σελ. 52 κ.ε. Η Κασσοπετριά ή Κασσόπετρα ήταν μικρή, ξύλινη, μονόκλιτη βασιλική. Χτίστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα, αλλά καταστράφηκε το 1818, όταν το μεγάλο κυπαρίσσι που βρισκόταν στον περίβολό της έπεσε πάνω στη στέγη του ναού. Ανοικοδομήθηκε εκ νέου μετά την απελευθέρωση. 2. Βλ. Γούδας, Α., Βίοι Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών, τόμ. Ε΄ (Αθήνα 1872), σελ 9: «Προς σπουδή δε των Ελληνικών εμαθήτευσε παρά τω Βεντραμή Μεσολογγίτη, της τε Ελληνικής παιδείας εγκρατεί και τα μάλιστα φιλοπόνω ανδρί , όστις μ’ όλην την κατ’ εκείνους τους χρόνους έλλειψιν διδακτικών βιβλίων, πολλούς των μαθήσεως διψώντων νέων εις τα νάματα της αληθούς παιδείας επότισεν, ατρύτους υφιστάμενος κόπους […]». 3. Ο Ιωάννης Φιλήμονας αναφέρει ότι πρώτος συνέλαβε την ενεργητική ιδέα της Επαναστάσεως ο Νικόλαος Σκουφάς και ότι από κοινού με τον Αθανάσιο Τσακάλωφ και τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο αποφάσισαν να τη θέσουν σε εφαρμογή. «Ο Σκουφάς, πεπυρωμένος υπερβολικά από τας ήδη γενόμενας ομιλίας, κατέστρωσε εγγράφους τινάς παρατηρήσεις, αφορώσας με την ελευθέρωσιν της Ελλάδος, αλλ’ απροσαρμόστους. Ως τοιαύται κινούν τον γέλωτα των άλλων δύο. Ο Σκουφάς πειράζεται», σημειώνει ο Φιλήμονας. Βλ. Φιλήμων, Ι., Δοκίμιον ιστορικόν περί Φιλικής Εταιρείας (Ναυπλία 1834), σελ. 133 κ.ε. 4. Ο Σκουφάς τον πλησίασε και τον ενημέρωσε για την ύπαρξη και το σκοπό της Φιλικής Εταιρείας. Η απάντηση του Θεσσαλού λογίου καταγράφεται από το Φιλήμονα: «Σκουφά, σεις είσθε νέοι και κάμετε καλά ν’ αφήσετε ημάς τους γέροντας, δια να ακολουθήσωμεν το στάδιον των Φώτων. Ήκουσα τι περί του οποίου με προβάλλετε, αλλά δεν είμαι σύμφωνος, μολονότι δεν είμαι και ενάντιος.» Βλ. Φιλήμων, Ι., Δοκίμιον ιστορικόν περί Φιλικής Εταιρείας (Ναυπλία 1834), σελ. 186. 5. Στην Οδησσό ο Σκουφάς μύησε επίσης το Λεωνίδα Λεοντίδη, έμπορο από την Κωνσταντινούπολη, το Θεοδ. Χριστοδούλου από το Ζαγόρι Ιωαννίνων και το Σπύρο Στανέλο από την Πράγα, ενώ αργότερα το ίδιο έτος κατάφερε να μυήσει τους Ιωάννη Μποκουριάδη και Νικόλαο Σπηλιάδη. Βλ. Μαζαράκης, Ι.Ε. - Αινιάν, Ι.Κ., Η Φιλική Εταιρεία, ανάτυπο από τον πρώτο τόμο του αρχείου του Εμμανουήλ Ξάνθου (Αθήνα 1967), σελ. 10 κ.ε. 6. Πρωτοψάλτης, Ε.Γ., Η Φιλική Εταιρεία (Αθήνα 1964), σελ. 36-37. 7. Βλ. Παπαγιώργης, Κ., Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός (Αθήνα 2005), σελ. 129 κ.ε. 8. Στο Ιάσιο κινείται ως συγγενής και σιωπηρά εντολοδόχος του Καποδίστρια, πείθοντας πολλούς ομογενείς ότι πίσω από την Εταιρεία βρίσκεται η Ρωσία. Ο Γαλάτης με την προκλητική του συμπεριφορά έρχεται σε σύγκρουση με το μητροπολίτη Μολδαβίας Βενιαμίν. Ανήσυχος για τις εξελίξεις αυτές στις ηγεμονίες ο Σκουφάς μετέβη στο Κισνόβι της Βεσσαραβίας, όπου βρισκόταν ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, τον οποίο απέστειλε στο Ιάσιο για συνεννοήσεις με το Γεώργιο Λεβέντη. 9. Ο Φιλήμονας στο Δοκίμιον περί Φιλικής Εταιρείας αναφέρει για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο: «ούτω δέχονται εις την Εταιρείαν ο μεν Σκουφάς τον Ξάνθον, ο δε Αναγνωστόπουλος τον Σέκερην», δηλώνοντας ότι η συμμετοχή του Ξάνθου στην Εταιρεία είχε ατονήσει και έγινε εκ νέου δεκτός σ’ αυτήν. Αντλώντας τις πληροφορίες του από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο εμφανίζει τον τελευταίο ως ενεργό μέλος της σε αντίθεση με τον Ξάνθο, που μετά από χρόνια επαναδραστηριοποιείται στην Εταιρεία. Βλ. Φιλήμων, Ι. Δοκίμιον Ιστορικόν περί Φιλικής Εταιρείας (Ναυπλία 1834), σελ 191. Αντίθετα, ο Εμμ. Ξάνθος στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι από κοινού ο ίδιος με το Σκουφά έκριναν ότι έπρεπε να φανερώσουν την αρχή στον Αναγνωστόπουλο, «ως φαινόμενον νέον χρηστοήθην και με ενθουσιασμόν», βλ. Ξάνθος, Ε., Απομνημονεύματα περί Φιλικής Εταιρείας (1845), σελ. 25. 10. Όπως αναφέρει ο Ξάνθος, «το κέντρον όλων των ενεργειών διοικήσεως της Εταιρείας ήτον εις την Κωνσταντινούπολιν εν τη οικία του Ξάνθου». Βλ. Ξάνθος, Ε., Απομνημονεύματα περί Φιλικής Εταιρείας (Αθήνα 1845), σελ. 19. 11. Βλ. Ξάνθος, Ε.,.Απομνημονεύματα περί Φιλικής Εταιρείας (Αθήνα 1845), σελ. 18. 12. Βλ. Φιλήμων, Ι., Δοκίμιον Ιστορικόν περί Φιλικής Εταιρείας (Ναυπλία 1834), σελ. 197. |