1. Γεωγραφική θέση – Αριθμός φύλων
Η αρχαία Θράκη, στα βόρεια όρια του ελληνικού κόσμου, ήταν μια περιοχή της ανατολικής Μεσογείου που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιστορία και τον πολιτισμό της νοτιοανατολικής Ευρώπης κατά την 1η χιλιετία π.Χ. Από τις αρχές του 20ού αιώνα επιστήμονες από διαφορετικές χώρες μελετούν συστηματικά την περιοχή εξετάζοντας ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων και εκδίδοντας σημαντικά έργα.
Οι επιστημονικές εκδόσεις παρέχουν μια περιεκτική ανάλυση των εθνωνυμίων της αρχαίας Θράκης και ταυτίζουν τα διάφορα φύλα που αναφέρονται σε ελληνικές και ρωμαϊκές ιστορικές πηγές.1 Ο ακριβής αριθμός των θρακικών φύλων δεν είναι γνωστός. Στα τέλη του 1ου αι. μ.Χ., ο Στράβων2 καταμέτρησε 22 φύλα, ενώ κατά την Αυτοκρατορική περίοδο ο Πλίνιος3 έγραψε πως η Θράκη διαιρούνταν σε 50 στρατηγίες (strategiae) –όρος που, εκτός από ρωμαϊκές διοικητικές ενότητες, πιθανόν αντανακλά και εθνοτικές διαιρέσεις– και ο Κλαύδιος Πτολεμαίος4 περιέγραψε 14 θρακικές στρατηγίες. Σήμερα οι επιστήμονες που μελετούν τις αρχαίες γραπτές πηγές υπολογίζουν πως τα θρακικά φύλα τα οποία κατοικούσαν στην περιοχή κατά την 1η χιλιετία π.Χ. ανέρχονταν πιθανόν στα 80.
2. Γραπτές μαρτυρίες
Ένα από τα μείζονα προβλήματα στη μελέτη της εθνωνυμικής πραγματικότητας στην αρχαία Θράκη είναι να διασαφηνιστεί η ακριβής χρονολόγηση της παρουσίας των διαφορετικών ονομάτων των φύλων που κατοικούσαν σε συγκεκριμένες περιοχές και να εξηγηθεί με σαφήνεια η εθνωνυμική κατάσταση, που, όπως προκύπτει από τις ελληνικές και ρωμαϊκές φιλολογικές καταγραφές, ήταν αρκετά δυναμική. Πολύ συχνά δεν είναι δυνατό να ερμηνευτεί ο λόγος για τον οποίο στις αρχαίες γραπτές πηγές τα ονόματα των φύλων σε μια ορισμένη περιοχή εμφανίζονται και εξαφανίζονται, ούτε και γιατί κάποια ονόματα εντοπίζονται πολύ πέρα από την αρχική γεωγραφική θέση τους. Σε κάποιες περιπτώσεις τούτο μπορεί να είναι το αποτέλεσμα ελλιπούς πληροφόρησης ή λαθών των αρχαίων συγγραφέων. Άλλοτε πάλι η δυναμική εθνωνυμική κατάσταση μπορεί να αντικατοπτρίζει φυλετικές μετακινήσεις εντός της Θράκης. Ωστόσο, ως επί το πλείστον η εμφάνιση κάποιου θρακικού φύλου στις γραπτές πηγές ήταν αποτέλεσμα πολιτικής ανόδου και σημαντικής στρατιωτικής ισχύος. Τα παραπάνω ήταν καλοί λόγοι για να σημειώσουν και να καταγράψουν οι αρχαίοι συγγραφείς ένα συγκεκριμένο φύλο. Παρομοίως, η εξαφάνιση κάποιου ονόματος από μια περιοχή οφειλόταν συχνά σε στρατιωτική αδυναμία: πρόκειται για την περίπτωση όπου κάποια φύλα περνούσαν υπό τον πολιτικό έλεγχο άλλων, πιο ισχυρών φυλετικών κοινοτήτων. Η παρουσία των εθνωνυμίων σε ελληνικές και ρωμαϊκές φιλολογικές πηγές εξαρτάται επίσης από τη γεωγραφική θέση: τα φύλα που βρίσκονταν κοντά στις ακτές του βόρειου Αιγαίου και του δυτικού Ευξείνου, και άρα κοντά στις ελληνικές αποικίες, είχαν γίνει αντιληπτά από τους αρχαίους συγγραφείς πολύ νωρίτερα από ό,τι αυτά που βρίσκονταν βαθιά στη θρακική ενδοχώρα. Παράλληλα, οι αρχαίοι συγγραφείς είχαν συνήθως σχετικά πλήρη γνώση των ανατολικών και νότιων περιοχών της Θράκης, όπου περιέγραψαν έναν αριθμό φύλων, σε αντίθεση με τη θρακική ενδοχώρα στο βορρά και στη δύση, όπου τα φυλετικά ονόματα που παρουσιάζονται στις αρχαίες γραπτές πηγές δεν είναι πολυάριθμα. Είναι επίσης σαφές ότι η εθνωνυμική κατάσταση, όπως εμφανίζεται στις ελληνικές και τις ρωμαϊκές γραπτές πηγές, δεν αντιστοιχούσε με την εθνοτική πραγματικότητα, καθώς πολύ συχνά στις πηγές τα ονόματα ισχυρών φυλετικών βασιλείων, όπως οι Οδρύσαι, εξαπλώνονταν σε εκτενείς περιοχές της αρχαίας Θράκης και χάνονταν οι ονομασίες των ελασσόνων φύλων που υπήρχαν την ίδια εποχή.
3. Οι ονομασίες των φύλων
Μαζί με τους Οδρύσες, οι Γέτες και οι Τριβαλλοί ήταν από τις πιο εύρωστες φυλετικές κοινότητες που συγκρότησαν ισχυρές φυλετικές ενώσεις και βασίλεια. Άλλα φύλα που έπαιξαν πολιτικό ρόλο και αναφέρονται ή περιγράφονται σχετικά καλά στις πηγές είναι (με αλφαβητική σειρά) οι: Αγριάνες, Άσται, Αψίνθιοι, Βέσσοι, Βισάλται, Βοττιαίοι, Βρέναι, Δάκες, Δανθαλήται, Δερσαίοι, Δίοι, Δόλογκοι, Ηδωνοί, Καινοί, Κάρποι, Κεβρύνιοι, Κίκονες, Κορπίλοι, Κρηστωναίοι, Κρόβυζοι, Λαιαίοι, Μαϊδοί, Μελανδίται, Μύγδονες, Νιψαίοι, Οδόμαντες, Παίτοι, Σάιοι, Σαπαίοι, Σάτραι, Σέρδοι, Σίθωνες, Σίντοι, Σκαιοί, Τέριζοι, Τιλαταίοι, Τρανίψαι, Τραυσοί, Τρήρες κ.ά.5 Φυσικά, κάποια άλλα θρακικά φύλα αναφέρονται μόνο εν συντομία στις αρχαίες φιλολογικές πηγές και η ακριβής γεωγραφική θέση τους είναι αβέβαιη. Πιθανόν δε θα μπορέσουμε ποτέ να εξακριβώσουμε με σαφήνεια την εθνοτική πραγματικότητα στην αρχαία Θράκη και τις ονομασίες όλων των φύλων.
4. Πολιτική ιστορία
Η πολιτική ιστορία των θρακικών φύλων έχει μελετηθεί ενδελεχώς.6 Ένα ενδιαφέρον πρώιμο παράδειγμα μιας μεικτής θρακοαθηναϊκής κρατικής κοινότητας, όπως παραδίδεται στις γραπτές πηγές, σχετίζεται με την πολιτική δράση του Αθηναίου αριστοκράτη Μιλτιάδη του πρεσβύτερου, που εγκαθίδρυσε την εξουσία του στη Θρακική χερσόνησο γύρω στο 560 π.Χ. όντας τύραννος και των Αθηναίων αποίκων και του θρακικού φύλου των Δολόγκων. Αργότερα, αυτό τον Αθηναίο ηγέτη διαδέχθηκαν οι συγγενείς του Στησαγόρας και Μιλτιάδης ο νεότερος, ο οποίος παντρεύτηκε την Ηγησιπύλη, κόρη του Θράκα βασιλιά Ολόρου.
Κατά τον ύστερο 5ο αι. π.Χ., οι Ηδωνοί εγκαθίδρυσαν ένα από τα σημαντικότερα πρώιμα θρακικά βασίλεια στην κοιλάδα του κάτω Στρυμόνα. Κάποιοι από τους Ηδωνούς βασιλείς, όπως ο Γέτας και ο Πιττακός, αναφέρονται στις φιλολογικές πηγές και σε νομίσματα. Παράλληλα, μακριά στο βορρά, στις εκτενείς περιοχές της βορειοανατολικής Θράκης, οι Γέτες σχημάτισαν μια ισχυρή φυλετική ομοσπονδία που ήταν γνωστή στους Έλληνες συγγραφείς ήδη από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ. Από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. μέχρι το τέλος της Ελληνιστικής περιόδου, Γέτες βασιλείς, όπως ο Κόθηλας, ο Δρομιχαίτης, ο Ζαλμοδεγικός, ο Ζόλτης, ο Ρήμαξος και ο Βουρεβίστας, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα που σχετίζονταν με τη βορειοανατολική Θράκη. Άλλη μια ισχυρή φυλετική ομοσπονδία εγκαθιδρύθηκε στις βορειοδυτικές θρακικές περιοχές από τους Τριβαλλούς, που διέθεταν αξιοσημείωτη στρατιωτική ισχύ ήδη κατά το τελευταίο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Οι αρχαίες πηγές μάς πληροφορούν σχετικά με δύο Τριβαλλούς βασιλείς, το Χάλη και το Σύρμο, που προφανώς ήταν ισχυροί ηγεμόνες του δεύτερου και του τρίτου τετάρτου του 4ου αι. π.Χ.
5. Το βασίλειο των Οδρυσών
Αναμφίβολα, το πιο σημαντικό υπερφυλετικό κράτος στη Θράκη ήταν το βασίλειο των Οδρυσών. Οι Οδρύσαι κατοικούσαν στη νοτιοανατολική Θράκη και μαρτυρούνται ιστορικά από τον ύστερο 6ο αι. π.Χ. Τον Τήρη διαδέχθηκε ο Σπαράδοκος (περ. 448-440 π.Χ.), ο Σιτάλκης (περ. 440-424 π.Χ.), ο Σεύθης Α΄ (περ. 424-408 π.Χ.), ο Μήδοκος (περ. 407-386 π.Χ., επίσης γνωστός ως Αμήδοκος Α΄), και ο Εβρυζέλμις (περ. 386-383 π.Χ.). Ένας από τους ισχυρότερους Οδρύσες βασιλείς ήταν ο Κότυς Α΄ (383-359 π.Χ.), που επέβαλε τον πολιτικό του έλεγχο σε εκτενείς περιοχές της αρχαίας Θράκης και διατηρούσε διπλωματικές σχέσεις με τους τοπικούς Τριβαλλούς και Γέτες ηγεμόνες στο βορρά. Μετά τη δολοφονία του Κότυος Α΄, το βασίλειο των Οδρυσών χωρίστηκε σε τρία μέρη, τα οποία εξουσίαζαν ο Κερσεβλέπτης (359-341 π.Χ.), ο Αμήδοκος Β΄ (359-351 π.Χ.) και οι Βηρισάδης (359-356 π.Χ.) και Κετρίπορις (356-351 π.Χ.). Το 341 π.Χ. ο Μακεδόνας βασιλιάς Φίλιππος Β΄ κατέκτησε το βασίλειο των Οδρυσών και λίγο αργότερα ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε σχεδόν όλη τη θρακική επικράτεια. Κατά την εποχή των Διαδόχων ο Λυσίμαχος διατήρησε το μακεδονικό έλεγχο σε σημαντικό μέρος των θρακικών περιοχών και αυτοανακηρύχθηκε «βασιλεύς της Θράκης», ενώ κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 4ου αι. π.Χ. αναδείχθηκε πολιτικά ο ισχυρός βασιλιάς Σεύθης Γ΄ (περ. 330-300 π.Χ.). Από τις αρχές του 3ου αιώνα και εξής, το βασίλειο των Οδρυσών παράκμασε και διαιρέθηκε σε μικρότερα μέρη, ενώ κάποιοι Θράκες βασιλείς της Ελληνιστικής περιόδου αναφέρονται σε αφηγηματικές πηγές και επιγραφές. Μετά το 42 π.Χ. ο Ρεσκούπορις Α΄ εγκαθίδρυσε τη δυναστεία των Σαπαίων με πρωτεύουσα τη Βιζύη στη νοτιοανατολική Θράκη. Τον διαδέχτηκε ο Ροιμητάλκης Α΄ (11 π.Χ.-12 μ.Χ.), ο Ρεσκούπορις Β΄ (12-19 μ.Χ.) με τον Κότυ (12-19 μ.Χ.), ο Ροιμητάλκης Β΄ (19-36) και ο Ροιμητάλκης Γ΄ (37-45), ο τελευταίος Θράκας βασιλιάς. Το 45 ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κλαύδιος προσάρτησε το θρακικό βασίλειο.
1. Danov, C., Altthrakien (Berlin – New York 1976)· Fol, A., Politicheska istoriya na trakite (Sofia 1972)· Fol, A., Trakiya i Balkanite prez rannoelinisticheskata epoha (Sofia 1975)· Fol, A., Istoriya na bulgarskite zemi v drevnostta do kraya na III v.pr.Hr. (Sofia 1997)· Fol, A. – Spiridonov, T., Istoricheska geografiya na trakiiskite plemena do III v. pr.n.e. (Sofia 1983)· Papazoglu, F., The Central Balkan Tribes in Pre-Roman Times (Amsterdam 1978)· Yordanov, K. κ.ά., “Dobrudzha prez I hil. pr.n.e. Geti”, στο Istoriya na Dobrudzha 1 (Sofia 1984), σελ. 72-123· Tacheva, M., Istoriya na bulgarskite zemi v drevnostta. Vtora chast (Sofia 1987)· Spiridonov, T., Trakiiskiyat etnos. Problemi na formiraneto i razvitieto (Sofia 1991)· Stronk, J.P., The Ten Thousand in Thrace. An Archaeological and Historical Commentary on Xenophon’s Anabasis, Books VI.iii-vi – VII (Amsterdam 1995)· Archibald, Z.H., The Odrysian Kingdom of Thrace. Orpheus Unmasked (Oxford 1998)· Popov, D., Trakologiya (Sofia 1999)· Boteva-Boyanova, D., Problemi na trakiiskata istoriya i kultura (Sofia 2000)· Theodossiev, N., North-Western Thrace from the Fifth to First Centuries BC (BAR–IS 859, Oxford 2000)· Boshnakov, K., Die Thraker südlich vom Balkan in den Geographika Strabos (Palingenesia 81, Stuttgart 2003). 4. Κλαύδιος Πτολεμαίος III 3.11.6. 5. Βλ. Detschew, D., Die thrakischen Sprachreste2 (Wien 1976). 6. Katsarov, G., Beitrage zur Kulturgeschichte der Thraker (Sarajevo 1916)· Katsarov, G., “Thrace”, CAH 8 (Cambridge 1930), σελ. 534-560, 781-783· Casson, S., Macedonia, Thrace and Illyria. Their Relations to Greece from the Earliest Times down to the Time of Philip, Son of Amyntas (Oxford 1926)· Todorov, Y., “Trakiiskite tsare”, Godishnik na Sofiiskiya Universitet. Istoriko-Filologicheski Fakultet 29:7 (1933), σελ. 1-80· Danov, Ch., Altthrakien (Berlin – New York 1976)· Mihailov, G., Trakite (Sofia 1972). Fol, A., Politicheska istoriya na trakite (Sofia 1972)· Fol, A., Trakiya i Balkanite prez rannoelinisticheskata epoha (Sofia 1975)· Fol, A., Istoriya na bulgarskite zemi v drevnostta do kraya na III v.pr.Hr. (Sofia 1997)· Papazoglu, F., The Central Balkan Tribes in Pre-Roman Times (Amsterdam 1978)· Hoddinott, R.F., The Thracians (London 1981)· Oppermann, M., Thraker zwischen Karpatenbogen und Agais (Leipzig – Jena – Berlin 1984)· Gattinoni, F.L., Lisimaco di Tracia. Un sovrano nella prospettiva del primo ellenismo (Milano 1992)· Lund, H.S., Lysimachus. A Study in Early Hellenistic Kingship (London – New York 1992)· Yordanov, K., Politicheskite otnosheniya mezhdu Makedoniya i trakiiskite darzhavi (359 – 281 g.pr.Hr.) (Studia Thracica 7, Sofia 1998)· Yordanov, K. κ.ά., “Dobrudzha prez I hil. pr.n.e. Geti”, στο Istoriya na Dobrudzha 1 (Sofia 1984), σελ. 72-123· Tacheva, M., Istoriya na bulgarskite zemi v drevnostta. Vtora chast (Sofia 1987)· Loukopoulou, L., Contribution a l’histoire de la Thrace propontique durant la periode archaique (Meletemata 9, Athenes 1989)· Stronk, J.P., The Ten Thousand in Thrace. An Archaeological and Historical Commentary on Xenophon’s Anabasis, Books VI.iii-vi – VII (Amsterdam 1995)· Archibald, Z.H., The Odrysian Kingdom of Thrace. Orpheus Unmasked (Oxford 1998)· Popov, D., Trakologiya (Sofia 1999)· Boteva-Boyanova, D., Problemi na trakiiskata istoriya i kultura (Sofia 2000)· Theodossiev, N., North-Western Thrace from the Fifth to First Centuries BC (BAR–IS 859, Oxford 2000)· Boshnakov, K., Die Thraker sudlich vom Balkan in den Geographika Strabos (Palingenesia 81, Stuttgart 2003). |
|
|