1. Τοποθεσία

Ο Καλός Λιμήν, αρχαία ελληνική αποικία-λιμάνι, βρισκόταν στη βορειοδυτική ακτή της χερσονήσου Tarkhankut, η οποία σχηματίζει το δυτικότερο άκρο της χερσονήσου της Κριμαίας. Πιστεύεται ότι η αρχαία πόλη εκτεινόταν σε περίπου 4 εκτάρια γης. Ήταν μια ανυψωμένη περιοχή πάνω από ένα όμορφο κλειστό λιμάνι, από το οποίο προφανώς πήρε το όνομά της και η πόλη.

Η πόλη αναφέρεται τόσο σε επιγραφές από τη Χερσόνησο όσο και σε κείμενα Ρωμαίων συγγραφέων, οι οποίοι την αποκαλούν «σκυθικό λιμάνι». Οι συγγραφείς αυτοί υπολόγισαν την απόσταση μεταξύ Καλού Λιμένα και Κερκινίτιδας στα 700 στάδια (κατά προσέγγιση 140 χλμ.).¹ Σήμερα, στην περιοχή αυτή βρίσκεται η πόλη Chernomorskoe.

2. Χρονολογία ίδρυσης

Ο Καλός Λιμήν ιδρύθηκε γύρω στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., κατά την αναζήτηση και εξερεύνηση των ευφόρων γαιών στη βορειοδυτική Κριμαία από Χερσονήσιους αποίκους. Ήταν το πλέον απομακρυσμένο προπύργιο της χερσονησιακής σφαίρας επιρροής στην περιοχή. Σύμφωνα με πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες, η χερσονησιακή αποικία στον Καλό Λιμένα χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός πρωιμότερου ελληνικού οικισμού, ο οποίος υπήρχε εκεί πριν από το τέλος του 5ου αι. π.Χ., και ίσως αποτελούσε ιωνική αποικία.²

3. Ιστορία

Η ιστορία του Καλού Λιμένα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την ιστορία της Ταυρικής Χερσονήσου. Αναφορά στον Καλό Λιμένα, όπως και στην Κερκινίτιδα, καθώς και στις λοιπές αποικίες της Χερσονήσου γινόταν στον Όρκο των Χερσονησίων, ο οποίος πιθανότατα αναφερόταν σε κοινωνικές αναταραχές μεταξύ δημοκρατικών και αριστοκρατικών στα τέλη του 4ου αι. π.Χ.³

Κατά το α΄ τρίτο του 3ου π.Χ. αι. η πόλη κατέστη το επίκεντρο σκυθικών επιθέσεων, όπως μαρτυρούν οι πυρκαγιές και τα στρώματα καταστροφής κατά μήκος των ανατολικών οχυρωματικών τειχών. Ο διαρκής και αυξανόμενος κίνδυνος από τους Σκύθες επέφερε την εγκατάλειψη της πόλης από τους ελληνικούς πληθυσμούς στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. Μετέπειτα, οι Σκύθες κατέλαβαν τον Καλό Λιμένα και εγκαταστάθηκαν στα συντρίμμια των ελληνικών οικιών.

Αργότερα, στα τέλη του αιώνα, μια από τις σπουδαιότερες μάχες μεταξύ Ελλήνων και Σκυθών έλαβε χώρα πλησίον του Καλού Λιμένα. Υπό τις διαταγές του Διόφαντου, έξι χιλιάδες οπλίτες από τον Πόντο και τη Χερσόνησο εκμηδένισαν 50.000 βαρβάρους.⁴ Οι κάτοικοι της Χερσονήσου πολιόρκησαν και επανέκτησαν τον έλεγχο του Καλού Λιμένα. Οι Σκύθες απομακρύνθηκαν από την πόλη, αλλά οι Έλληνες δε θέλησαν να μείνουν εκεί. Μετά από μια εσκεμμένη καταστροφή των σκυθικών καταλυμάτων και λίθινων κατασκευών, οι οποίες σώζονταν και μέχρι τα τέλη του 2ου και τις αρχές του 1ου αι. π.Χ., οι Έλληνες εγκατέλειψαν οριστικά τον Καλό Λιμένα.

Οι Σκύθες επανήλθαν στο χώρο κατά το α΄ μισό του 1ου αι. π.Χ. Η περιοχή της προηγούμενης πόλης ξαναχτίστηκε με στρογγυλές και ορθογώνιες κατασκευές, οι οποίες αντικαταστάθηκαν με πέτρινες οικίες στο τέλος του 2ου αι. π.Χ. Οι οικίες αυτές σχημάτιζαν οικοδομικά τετράγωνα και χωρίζονταν από στενούς δρόμους. Οι Σκύθες έζησαν στο χώρο μέχρι το α΄ μισό του 2ου αι. μ.Χ., όταν αναγκάστηκαν να τον εγκαταλείψουν πιθανότατα λόγω της ανερχόμενης σαρματικής απειλής.

4. Οικονομία, αρχιτεκτονική και υλικός πολιτισμός

Η γεωργία αποτέλεσε την οικονομική βάση της πόλης. Η εύφορη γη γύρω από τον Καλό Λιμένα διαιρέθηκε σε κανονικά οικόπεδα με προσκείμενες αγροικίες διαφόρων σχεδίων. Προτεραιότητα των ιδιοκτητών τους αποτελούσε η καλλιέργεια διαφόρων ποικιλιών δημητριακών αλλά και σταφυλιών. Κατ’ επιταγή του Όρκου των Χερσονησίων, τα δημητριακά πωλούνταν αποκλειστικά στην αγορά της Χερσονήσου.⁵ Ακολούθως, η Χερσόνησος αποτελούσε για τον Καλό Λιμένα το βασικό προμηθευτή διαφόρων τοπικών και εισηγμένων προϊόντων.

Η χερσονησιακή προέλευση της πόλης καθόρισε τόσο το χωροταξικό της σχέδιο όσο και τον υλικό πολιτισμό της. Αυτό διαφαίνεται από τα οικιστικά στοιχεία τα οποία διακρίνουν κάθε χερσονησιακό οικισμό. Στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. η πόλη περιβαλλόταν από ισχυρά οχυρωματικά τείχη καθώς και από παραλληλόγραμμους και τετράγωνους πύργους. Οι πύλες της πόλης εφάπτονταν με τα ανατολικά τείχη, τα οποία ενισχύονταν από έναν ακόμα πύργο. Το σχέδιο της πόλης ήταν κανονικό και περιλάμβανε παραλληλόγραμμα οικιστικά τετράγωνα που αποτελούνταν από μικρές λίθινες οικίες με εμβαδό 120-150 μ.² περίπου.⁶

Όσον αφορά στη νεκρόπολη, βρισκόταν 400 μέτρα νοτιοανατολικά της πόλεως. Οι ταφές ήταν είτε καλυμμένες με απλές λιθόπλακες είτε είχαν τη μορφή πλίνθινου θόλου.

Κατά το τελευταίο τέταρτο του 3ου αι. π.Χ., λόγω του διαρκώς αυξανόμενου κινδύνου από τους Σκύθες, κατασκευάστηκε στην πόλη δεύτερο τείχος για την ενίσχυση της οχύρωσής της. Η ανέγερση της ισχυρής παραλληλόγραμμης ακρόπολης στο ΝΔ τμήμα της πόλης αποτελεί μέρος του ιδίου πρoγράμματος. Στις γωνίες της υπήρχαν πολυώροφοι πέτρινοι πύργοι, καθώς και άλλοι, κατασκευασμένοι από πλίνθους. Τα θεμέλια των τειχών και των πύργων της ακρόπολης ενισχύονταν από ειδικές κατασκευές που απέτρεπαν τον εμβολισμό. Το μέγεθος της ακρόπολης ήταν 2.500 μ.², κατελάμβανε δηλαδή περίπου το 1/10 της συνολικής έκτασης της πόλης.⁷

Κατά το β΄ μισό του 2ου αι. π.Χ., η ακρόπολη αυτή μετατράπηκε σε κέντρο του σκυθικού οικισμού, ο οποίος προέκυψε από τα συντρίμμια της ελληνικής πόλης. Τέλος, κατά τον 1ο αι. μ.Χ., οι Σκύθες χρησιμοποίησαν την ακρόπολη ως φρούριο, και κατά τη σκυθική συνήθεια, την περιέβαλαν με τάφρο.