1. Βιογραφικά

Δε γνωρίζουμε πολλά για το Γύλωνα και τη ζωή του. Οι κυριότερες πληροφορίες προέρχονται από το ρήτορα Αισχίνη, ο οποίος, όντας πολιτικός αντίπαλος του Δημοσθένη, στον τρίτο του λόγο εναντίον του Κτησιφώντος το 330 π.Χ., προσπαθεί να δυσφημίσει το Δημοσθένη.¹ Σύμφωνα με τον Αισχίνη, ο παππούς του Δημοσθένη καταγόταν από τον αθηναϊκό δήμο του Κεραμεικού («εκ Κεραμέων»). Κατά τη σύγκρουση ανάμεσα στην Αθήνα και τους ηγεμόνες του βασιλείου του Βοσπόρου, ο Γύλων παρέδωσε την πόλη Νυμφαίο, στην περιοχή της Κριμαίας, στους αντιπάλους. Μετά τις σχετικές καταγγελίες οι Αθηναίοι τον καταδίκασαν σε θάνατο, και ο Γύλων κατέφυγε στο Βόσπορο. Εκεί έλαβε την πόλη των Κήπων ως δώρο από τους τοπικούς ηγεμόνες και παντρεύτηκε μια εύπορη ντόπια σκυθικής καταγωγής, με την οποία απέκτησε δύο κόρες. Όταν μεγάλωσαν, τις έστειλε στην Αθήνα με πλούσια προίκα. Μία από αυτές (πιθανότατα με το όνομα Κλεοβούλα) παντρεύτηκε τον Παίονα Δημοσθένη, πατέρα του ρήτορα Δημοσθένη. Αυτός είναι ο λόγος που ο Αισχίνης στηλιτεύει το Δημοσθένη ως εχθρό του αθηναϊκού κράτους, όπως ο παππούς του που καταδικάστηκε από τους Αθηναίους, και ως Σκύθη βάρβαρο που μιλά ελληνικά και κατάγεται από βάρβαρη μητέρα. Ο Ζώσιμος ο Ασκαλώνιος,² ο Συριανός,³ ένας σχολιαστής του Αισχίνη,⁴ ο Πλούταρχος⁵ και κάποιοι άλλοι αρχαίοι συγγραφείς επαναλαμβάνουν τις ίδιες πληροφορίες.

2. Ιστορικό πλαίσιο

Η αφήγηση που αφορά το Γύλωνα (με τον τίτλο Η προδοσία του Γύλωνα) αποτελεί θέμα συζητήσεων μεταξύ των ιστορικών του βασιλείου του Βοσπόρου. Πρώτον, η ιστορία αυτή αποτελεί σημαντική μαρτυρία ότι το Νυμφαίο –η ελληνική πόλη στη δυτική ακτή των Στενών του Κερτς κοντά στο σύγχρονο οικισμό Γκερόεβκα (Geroevka) νότια της πόλης Κερτς (Παντικάπαιο)– βρισκόταν για ένα διάστημα στη δικαιοδοσία της Αθήνας, πιθανότατα προκειμένου η πόλη να ελέγχει το εμπόριο σιτηρών στην περιοχή του Βοσπόρου. Βασιζόμενοι σε άλλες γραμματειακές και επιγραφικές πηγές, οι ιστορικοί υποθέτουν ότι το Νυμφαίο κατέβαλλε φόρο υποτέλειας, αρχικά ύψους ενός τάλαντου,⁶ και αργότερα, μετά το 425 π.Χ., δύο ταλάντων όντας μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας.⁷ Ο U. Koeler, ήδη το 1870 στη δημοσίευση της επιγραφικής λίστας εισφορών στη Συμμαχία του 425 π.Χ., αποκατέστησε το όνομα του Νυμφαίου, καθώς και ορισμένων άλλων πόλεων του Πόντου, όπως ο Τύρας, η Ταμυράκη, το Κιμμερικό, το Νικώνιο κ.ά.⁸ Όλοι αυτοί οι οικισμοί ανήκαν στην υποτελή στην Αθήνα περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Η προσάρτηση του Νυμφαίου στην Αθηναϊκή ναυτική Συμμαχία (ακόμα και η ίδρυση του οικισμού) πιθανώς να συνέβη μετά την εκστρατεία του Περικλή στον Εύξεινο Πόντο το 438/437 π.Χ.⁹ Η ανεξαρτησία του Νυμφαίου από το βασίλειο του Βοσπόρου το τελευταίο τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η πόλη αρχίζει να κόβει νομίσματα την ίδια περίοδο, ενώ η νομισματοκοπία στις υπόλοιπες πόλεις του Βοσπόρου σταματά και χρησιμοποιούνται κυρίως νομίσματα που κόβονται στο Παντικάπαιο. Επιπλέον, το Νυμφαίο γεωγραφικά αποδείχθηκε ότι βρισκόταν εκτός του πελώριου τείχους της Τυριτάκης, το οποίο κατασκευάστηκε στην περιοχή του βασιλείου του Βοσπόρου.

Όσον αφορά το ρόλο του Γύλωνα σε αυτά τα γεγονότα ήταν πιθανότατα αντιπρόσωπος της Αθήνας στην περιοχή της Κριμαίας, ίσως διαπραγματευτής στις συμφωνίες αγοράς σιτηρών που η Αθήνα εισήγε σε μεγάλες ποσότητες από το Βόσπορο. Κάποια στιγμή μεταξύ του 410 και του 405 π.Χ., ο Γύλων ήταν σε θέση να παραδώσει την πόλη στους ηγεμόνες του Βοσπόρου, οι οποίοι εκείνη την εποχή επέκτειναν την επικράτειά τους.¹⁰ Η διακοπή της ανεξάρτητης νομισματοκοπίας στο Νυμφαίο την περίοδο αυτή μπορεί να θεωρηθεί ένδειξη αυτής της εξέλιξης. Καταδικασμένος από τους Αθηναίους σε θάνατο, ο Γύλων έτυχε φιλικής υποδοχής στην αυλή του βασιλιά Σατύρου Α΄ (433/432-393/392 π.Χ.). Μετά την προσάρτηση του Νυμφαίου προς το τέλος της ζωής του Σατύρου, μία άλλη ελληνική πόλη, η Θεοδοσία, η οποία βρισκόταν νότια του Νυμφαίου, ενσωματώθηκε επίσης στην επικράτεια του βασιλείου του Βοσπόρου.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η πληροφορία της προσφοράς της μικρής πόλης των Κήπων στο Γύλωνα είναι αξιόπιστη: συνηθιζόταν σε όλες τις τυραννίδες, όπως στη Σικελία, στην Περσία και στον ελληνιστικό κόσμο. Οι μεικτοί γάμοι ανάμεσα σε Έλληνες του Βοσπόρου και Σκύθες ευγενείς που κατοικούσαν στην περιοχή ενδέχεται να ήταν αρκετά συνήθεις, οπότε πιθανόν η ιστορία για τη σκυθικής καταγωγής σύζυγο του Γύλωνα να μην είναι επινοημένη. Επιπλέον, ο Αισχίνης στον άλλο λόγο που απευθύνεται άμεσα στο Δημοσθένη τον αποκαλεί «απόγονο μητρός που κατάγεται από νομάδες Σκύθες», ενώ ο Δείναρχος τον ονοματίζει ποταπό Σκύθη.¹¹ Η λεπτομέρεια ότι ο Γύλων μπορούσε να στείλει τις κόρες του στην Ελλάδα και να επιτύχει το γάμο τους με Αθηναίους πολίτες εξηγείται από το γεγονός ότι εκείνη την περίοδο υπήρχε μεταξύ της Αθήνας και του Βοσπόρου μια συμφωνία επιγαμίας που επέτρεπε τους μεικτούς γάμους. Η μεγάλη πολιτική και οικονομική επιρροή του Γύλωνα στο Βόσπορο ίσως να εξηγεί το λόγο για τον οποίο ο εγγονός του Δημοσθένης ήταν τόσο φανατικός υπέρμαχος των αθηναϊκών συμφερόντων στην περιοχή αυτή, γεγονός που του εξασφάλισε ένα ετήσιο δώρο εξακοσίων μεδίμνων σιταριού από τους ηγεμόνες της περιοχής.¹²